-
Güllacın Tarihi
Güllaç denince akıllara neden Ramazan geliyor?“Güllaç” etimolojisi ve kökeni hakkında çok fazla görüş mevcut. En bilinen ve birçoğumuzun duyduğu iddia, kelimenin Türkçe dilbilgisi kurallarında bulunan kaynaşma sonucu oluştuğudur: Gül+lü+aş öğelerinden “güllü aş” anlamında “güllaç” kelimesi türetilmiştir. Ancak bu görüş eksiktir. Güllaç kelimesi, Farsça kökenlidir. Farsçada “gūlanc”, “gülāc”, “gülābic” gibi farklı kullanımları mevcuttur. Nitekim, nişastadan gayet…
-
Lahanaya Şiir Yazan Osmanlı Padişahı
1789’dan 1807’ye kadar tahtta kalmış 28. Osmanlı padişahı; Nizâm-ı Cedît ordularının kurucusu, şair, neyzen, tanburî ve bestekar III. Selim’in, edebiyattaki mahlasıyla İlhâmî’nin lahanaya şiir yazdığını biliyor muydunuz? Osmanlı padişahları arasında sanata, edebiyata ve müziğe en düşkün sultanlardan biri olan III. Selim, edebiyat dünyasında “İlhâmî” mahlasıyla tanınır. Şairliği ve bestekârlığıyla öne çıkan III. Selim, sadece Osmanlı…
-
Osmanlılar’dan Bugüne: İstanbul’da Balık
Balık, dün de bugün de İstanbul mutfağının ayrılmaz bir parçası. Şehir, denizle çevrili konumu sayesinde hem balıkçılığın hem de deniz ürünleri ticaretinin merkezi olma rolünü tarih boyunca hep koruyor. Marmara Denizi’nin zenginlikleri, Boğaz’ın balık sürüleri ve Karadeniz’in bereketi İstanbul’un mutfak kültürüne yeni bir katman kazandırıyor. İstanbul’un kadim mirası olan balığı anlattığım yazının tamamı için Aposto…
-
Osmanlı İmparatorluğu’nda Sosyal Statü Belirleyici Bir Tüketim Maddesi: Şeker
Osmanlı damak tadını bu kadar dikkat çekici yapan şeylerden biri olan tatlı-tuzlu dengesi, Osmanlı Saray’ının en çok kullanılan birimlerinden biri olan ve şekerle yakın ilişkili olan Helvahanenin önemine dikkat çekmektedir. Helvahâne, 16. Yüzyılın ilk çeyreğinde kurulmuştur ve başta reçel, helva, macun ve tatlılar olmak üzere turşu, sabun, türlü hastalıkların ilaçlarının yapımı ile yükümlü olmuştur.Tatlı, Osmanlı…
-
Çikolatanın Tarihi
Çikolata, cioccolata, chocolate, xocolatl. Aztek dilinde “acı su” manasına gelen lakin bizim her daim en tatlı hayallerimizin baş kahramanı çikolatanın tarihi kakao çekirdeğinde saklı. Yediden yetmişe insanlığın en büyük zaafı çikolata esasında genetik olarak acıdan kaçmaya ne kadar yatkın olduğumuzun en tatlı hâli. Bugün bildiğimiz manada tatlı ve sütlü çikolatalar neredeyse 100 yıl önce ortaya…
-
Dilber Dudağının Tarihi
“Acır isen gel Necâtî derd-mende acı kim,Ne leb-i dilber nasîb oldu ne helvâ-yı rakîb.” Osmanlı mutfağı envai çeşit helva tariflerine sahip; tatlı severlerin kan şekerlerini incelik ve nefasetle yükselten bir mutfak. Osmanlı saray mutfağı teşkilatının yani Matbah-ı Âmire’nin en önemli birimlerinden biri olan Helvahane’de yüzyıllar boyunca birbirinden lezzetli tatlılar pişti. Bazıları sarayda keşfedildi, bazıları ise…
-
Domatesin Kısa Tarihi
İlk kez Güney Amerika’da ortaya çıkan domates, bugün bildiğimiz formundan ziyade çok daha küçük ve bugün bildiğimiz renginin dışında aslında daha çok yeşili, sarısıyla tanınmış bir meyve. Hazır bahsi geçmişken burada bir tartışmanın da külünü tekrar alevlendirelim: Evet, domates botanik olarak meyve çünkü bir çiçeğin döllenmiş yumurtalığından gelişmiştir. Tıpkı salatalık, elma, şeftali gibi. Botanik olarak…
-
Osmanlı’dan İstanbul’a: Votka ve Beef Stroganoff Tadında Bir Mutfak
Borsch çorbası tarhananın sarsılmaz tahtına yaklaşamasa da votkanın sular seller gibi akıp Rus pastanelerinde paskalya çöreklerinin yenildiği Bolşevik Devrimi sonrası, İstanbul’un dönüşen mutfağının hikâyesi. Yazının tamamı için Aposto bağlantısı: https://aposto.com/s/63b53b410555a40006cbb5a1
-
Osmanlı’da Zeytinyağı Tüketimi (Revgan-ı Zeyt)
Coğrafyanın sunduğu çeşitliliğe göre şekillenen tüketim, konu Anadolu coğrafyası ise bir gıda kartelası gibidir. Anadolu müthiş coğrafyası sayesinde pek çok farklı çeşitliliğe ev sahibi yapar. Bunlardan en kadimi, zeytindir. Bereket timsali zeytinin öyküsü denilince ise akla Akdeniz coğrafyası gelir. Zeytinyağı Ege Denizi’ne açılan toprakların mutfaklarından yükselen kokudur.
-
Hünkârbeğendinin Gerçek Tarihi
Osmanlı İmparatorluğu’nun son dönemi sayılan 19. yüzyılda karşımıza çıkan mutfak kültürü, bir önceki yüzyıllardan ziyade yüzünü batıya dönen, batıdan aldığı araç-gereçleri, tarifleri, usulleri kullanan bir kültüre sahiptir. Bu yüzyılda artık seçkin Osmanlı Mutfağı yeni teknikler ve yeni tarifler denemeye başlamıştır.
-
Thomas Jefferson ve Makarna Üzerine Mülahazalar
Thomas Jefferson’ı çoğumuz Amerika Birleşik Devletleri’nin kurucu babalarından biri olarak tanırız. Ama bu konu özelinde Jefferson, Amerikan gastronomisinin kökenlerini değiştiren bir öneme sahip. Amerikalıların en sevdiği ve “güvenilir” yemeği olarak bellediği mac and cheese’i bu topraklara kazandıran kişi Jefferson’ın ta kendisi!
-
Osmanlı tarihini ‘mutfağı’ üzerinden okumak – Podcast
Anadolu Ajans ile gerçekleştirdiğimiz, içeriği başlık ile müsemma podcast’i aşağıda bulunan oynatıcı ya da AA websitesi üzerinden dinleyebilirsiniz.
-
Alinazik Tarihi
Gün geçmiyor ki yemek tarihi adına yazılmış araştırmadan uzak bilgiler karşıma çıkmasın. Bugün öncelikle sizinle yeni gördüğüm bir yazıyı paylaşmak istiyorum…
-
Yılbaşında Neden Hindi Yenir?
Türkçesi hindi, İngilizcesi turkey olan hindi, esasen Kuzey Amerika kökenli bir kümes hayvanı. Peki neden Amerika kıtasına ait olan bu hayvana kalkıp Avrasya’dan bir ülkenin adı verilmiş? Hindiler de tıpkı Kızılderililer gibi Türk mü yoksa?
-
Buğdayın Tarihi
Bu yazı Apéro’nun 14 Temmuz’da yayımlanan “Eziyetli Yumurta” sayısı için kaleme alınmıştır. İnsanlık tarihinden bahsederken “buğdaysız, pirinçsiz yahut mısırsız bir tarih anlatısı, eksik kalır” diyebiliriz. Konu özellikle Anadolu coğrafyasıysa şayet, bütün sahne ışıkları tek bir hububatın üzerinde yanıp sönüyor: triticum yani buğday. Ana vatanı sayılan Güneydoğu Anadolu’yu da kapsayan Verimli Hilâl’de, buğday tarımı neredeyse 10 bin yıldır sürdürülüyor. Yabani…
-
Doğum Günlerinde Neden Pasta Yeriz?
Neredeyse dünyanın her yanında milyonlarca insan tarafından kabul edilen ortak bir geleneğimiz var: Doğum günlerinde mum üfleyip pasta kesmek. Peki neden?
-
10 Bin Yıllık Gelenek: Aşure
Farsça aşure, “karışık aş” manasına gelen “aşur”dan türetilmiştir. İnsanlık tarihinin en önemli hububatlarından biri olan buğdayın ana kahramanı olduğu aşure, bereketle çok yakından ilişkilidir. Köken tartışmalarında bu yiyeceğin aslında tarımın icadına dayandığına dair pek çok önemli görüş bulunmaktadır. Bereketli Hilal’in dünya mirasına katkısı olan buğday ve buğday kültürü etkisini geniş sınırlar içinde göstermiştir ve aşure…
-
Yazılı İlk Yemek Tabletleri: 4000 Yıllık Yemek Tarifleri
İnsanı diğer memelilerden ayıran ancak pek üzerine düşünülmeyen epey mühim bir yetisi ateşi kullanabilmesidir. Ateşe hükmetmek, insanların belki de yapabileceği en akıllıca işlerden biriydi. Çünkü büyük büyük atalarımızın pişmiş besini keşfetmesi başlı başına bir yenilikti ve aynı zamanda müthiş bir adaptasyon süreciydi.
-
Bizanslılar Nasıl Besleniyordu?
Bizanslıların her ay ne yenecek sorusuna cevapları barındıran bir beslenme takviminin olduğunu biliyor muydunuz? Bilmiyorsanız müjde! Bizans’ın beslenme takvimi ayağınıza geldi.
-
Çiğdem Pilavı
Ankara’da yaşayanlar Ayrancı Semti’nin alametifarikalarından biri olan Ayrancım Gazetesini muhakkak duymuştur. Ayrancım Gazetesi hep birlikte bir yazılı kültür oluşturmak için yola çıktıkları bu yolda, 13. sayılarında beni ağırladılar, var olsunlar. Müthiş ekiplerine çok teşekkür ederek ve izinlerini alarak, Ayrancım Gazetesi’nin Mayıs-Haziran 2021 sayısındaki Çiğdem Pilavı yazımı burada paylaşıyorum. Bu arada gazetenin eski sayılarına ulaşmak isterseniz…
-
Unutma Beni Dolması
Bazı unutulmuş gelenekler var ki, insanın yüz çizgilerinin yer çekiminin tam aksine baş kaldırıp, hâletiruhiyenin neşe ile dolmasına sebep oluyor. Bu yazı için Ramazan Bayramı’nın ilk gününü beklememin bir sebebi var. Bugün, Osmanlı’da gedikli meyhanelerin müdavim müşterileri için yıllarca uyguladığı bir geleneği misafir edeceğim yazımda. Osmanlı’da kimi zaman yasaklara boyun eğmiş ama bir şekilde her…
-
Ekmek Bulamıyorlarsa Brioche Yesinler
Artık birinin çıkıp tarihin en çok çarptırılan bu sözüne bir açıklama yapması gerekiyordu. Kendimi bugün bu kutsal göreve adıyorum ve sizi 18. yüzyıl Fransa’sına götürüyorum. Fransız Devrimi’ne gastronomik bakmaya hazır mısınız? Tarihler 1789’u gösterdiğinde, mali krizle birleşen gıda kıtlığı Fransa halkının bam teline dokunmuş ve halk görülmediği kadar kan ihtiras ve gözyaşı ile birlikte sonu…
-
Süt Kebabı
Üzerine hiç dinlenmeden günlerce, haftalarca konuşulabilen bir mutfak olan Osmanlı mutfağının alametifarikalarından biri, süt kebabıdır. Tarifi ilk okuduğum zaman buram buram Osmanlı kokusunu burnumun direklerinde hissetmiştim. Aynı hisse hazır mısınız? Çatal bıçaklarınız hazırsa, başlayalım. İlk olarak bu tarife ulaşabilmemizi sağlayan, ustalara saygı kuşağındaki hocamız Süheyl Ünver. Süheyl Ünver, bu topraklar üzerinde yaşayan herkesin bilmesi gerektiğini…
-
Kahve II
Kahvenin Avrupa’ya Geçişi 1510’da Kahire’de, 1511 yılında ise Mekke’de görülen kahve artık 1550’lerden itibaren İstanbul’a ulaşmıştır. Her ne kadar menşei doğuya ait olsa da zamanla hem doğunun hem de batının ortak kültürel mirası haline gelen kahvenin Avrupa’ya geçişi, XVII. yüzyılı bulmaktadır. Ortadoğu kültürünün bir parçası olan kahvehane ise, XVII. yüzyıl sonları ile birlikte Osmanlı Devletinin…
-
Ortadoğu’nun Evrensel Kültüre Katkısı: Kahve
Kadim sanılan pek çok geleneğin kökeni sanılanın aksine, yakın tarihe dayanmaktadır. Hobsbawm’ın belirttiği gibi bu, bir “geleneğin icadı”dır.[1] Yaklaşık üç yüz yıldır bilfiil hayatımızda olan kahve, bu icat edilmiş geleneğin en göz önünde olan örneklerinden biridir. Kahve bir kültür ve gelenektir çünkü yalnızca içecek olmaktan çok daha fazla işlevi bünyesinde barındırır. Kahve, yaygınlaşmaya başlamasıyla birlikte…
-
Divan Sofrasında Siyaset: Osmanlı Devleti’ne Gelen Elçilerin Yemeği Siyaset Üzerinden Değerlendirmeleri
*Bu yazı Aksaray Üniversitesi Genç Kalemler Dergisinin 7. Sayısında yayımlanmıştır. (Ceren Bozkurt, “Divan Sofrasında Siyaset: Osmanlı Devleti’ne Gelen Elçilerin Yemeği Siyaset Üzerinden Değerlendirmeleri”, Aksaray Üniversitesi Genç Kalemler Dergisi, Sayı 7, 2020, s.108-111) Türklerin Orta Asya kökenli mutfak kültürü, göçebe kimliklerinin üzerine inşa edilmiş, zaman içinde bu kültür fetihler, göçler ve diğer toplumlarla etkileşimler sayesinde gittikçe…
-
Tiramisunun Tarihi
İtalyan mutfağı… Bu iki kelime her zaman hipotalamusumu harekete geçirmeyi başarabiliyor. Fransız mutfağının grama gram Hammurabi versiyonlu yemeklerinden ziyade daha neşeli bir mutfak olan İtalyan mutfağını hep gastronomi okyanusunda güvenli bir liman olarak görmüşümdür. Lakin bir nokta var ki, değinmeden geçemeyeceğim. İtalyan mutfağının eğlenceli yanı aslında kendi içinde yıllardır süregelen, bölgeler arası senin-benim kavgası. Bu…
-
“Ölüme Karşı Koyacak Bir Bitki Yok”: Tarihteki Salgın Hastalıklarla Mücadelede Tüketim Maddeleri
*Bu yazı DüşünBil Dergisi’nin 91. sayısında yayımlanmıştır. Prehistorik dönemlerden beri belirli devirlerle tarih sahnesinde yer alan fakat her seferinde aynı paniği ve hayatta kalma içgüdüsünü bizlere yaşatan salgın hastalıklarla bir kere daha karşı karşıyayız. 2020 yılını daha metalik, daha uzay üssü, daha teknolojik bir yıl olarak beklerken karşılaştığımız bu dört duvar arasına sıkışık hayat, çoğumuza gündelik rutinlerin ne derece lüks…
-
Anadolu’nun Buğday Yemekleri I: Haşıl
Bereketli toprakların üzerinde yetişen ve insanlık tarihinin üç temel hububatından biri olan buğday, Anadolu’nun, Anadolulunun temel hububatıdır. Çoğu yemek, bir ekip bin alınan buğday üzerinden şekillenmiştir. Neredeyse her yörede yetişebilen ve ham maddesinden çeşitli varyasyonlar üretilebilen buğday, Anadolu için hem kimlik hem de ihtiyaçtır. Buğday berekettir. Demeter’in elinde tuttuğu başakların tanelerindedir buğday. Demeter, insanlığa tarımı…
-
Kaplumbağa Çorbası
Alice Harikalar Diyarında kitabından bir alıntı ile kimi kültürlerde ağız sulandırıcı, kimilerinde ise mide ekşitici, nahoş kaplumbağa çorbasının Anadolu’ya uzanan öyküsüne başlıyorum. Evet, yanlış okumadınız, bu yazı tam olarak kaplumbağa çorbasına ayrılmıştır. “Ona Yalancı Kaplumbağa Çorbasını söylesene dostum,” dedi. Yalancı Su Kaplumbağası derinden bir iç çekip yer yer hıçkırıklarla boğulan sesiyle başladı şarkısını söylemeye: Nefis…
-
Ahmet Rasim’in Şehir Mektupları’ndan Örneklerle XIX. Yüzyıl’daki İstanbul Mutfak Kültürü
Elli yıllık yazarlık tecrübesinde İstanbul’u detaylıca ele alan; yazar, milletvekili, gazeteci, besteci gibi kimliklere sahip olan Ahmet Rasim, II. Abdülhamid, II. Meşrutiyet, Mütareke, Cumhuriyet dönemleri boyunca yaşamıştır. Ahmet Rasim, İstanbul folklorunun, gündelik hayatın, yaşamış insanların hayatlarını fevkalade bir gözleme tabii tutmuş ve sağlam kalemiyle hayatı betimlemiştir. Bu yazıda, Ahmet Rasim’in çoğunlukla 1897-1899 yılları arasında Malumât…